1919 - Rezolucja sejmowa ks. Stanisława Hałki

w sprawie ujednolicenia administracji

białostockim, bielskim i sokólskim

Okupacyjne wojska niemieckie opuściły Białostocczyznę 28 kwietnia 1919 r. Społeczeństwo polskie oczekiwało, iż równocześnie na te tereny zostanie rozciągnięty cały aparat odrodzonej Polski. Były to oczekiwania uzasadnione w odniesieniu do obszaru byłego obwodu białostockiego (powiaty: sokólski, białostocki i bielski), który został objęty wydanym 28 listopada 1918 r. dekretem o wyborach do Sejmu Ustawodawczego (na Białostocczyźnie wybory odbyły się 15 czerwca 1919 r.). Tak się jednak nie stało. Białostocczyznę podporządkowano Zarządowi Wojskowemu Ziem Wschodnich i Generalnemu Komisarzowi Cywilnemu przy Zarządzie Wojskowym Ziem Wschodnich. Wywołało to sprzeciw społeczeństwa. Centralny Komitet Narodowy Ziemi Białostockiej nadal czynił starania o jak najszybsze wcielenie tych ziemi w skład Rzeczypospolitej Polskiej. Wystosowano memoriał do Sejmu Ustawodawczego, w którym udowadniano, że Ziemia Białostocka stanowi integralną część Polski i domagano się wprowadzenia administracji polskiej. Memoriał poparto szeregiem rezolucji podpisanych przez 37 tysięcy mieszkańców Białostocczyzny. Inicjatywę mieszkańców wsparli białostoccy posłowie.

22 lipca 1919 r. poseł ksiądz Stanisław Hałko przedłożył Sejmowi rezolucję, w której domagał się ujednolicenia administracji w powiatach białostockim, bielskim i sokolskim z administracją byłe Kongresówki, zniesienia granicy na Narwi, zniesienia przepustek, którą na zachód od Narwi już nie obowiązywały. Podkreślał przy tym, iż ludność polska wzięła masowy udział w wyborach parlamentarnych, popierając przy tym władze polskie. Sejm uchwalił powyższą rezolucję. Rada Ministrów opowiedziała się za utworzeniem województwa białostockiego. Miało ono obejmować b. Gubernię łomżyńską (bez powiatu makowskiego i węgrowskiego), trzy powiaty byłej guberni grodzieńskiej (białostocki, bielski i sokólski). Sejm przystąpił do pracy i 2 sierpnia Sejm przyjął ustawę o powstaniu województwa białostockiego.

Znaczne zasługi w to dzieło włożył ks. poseł Stanisław Hałko, który był jednym najbardziej znanych białostoczan w okresie międzywojennym. Urodził się 24 grudnia 1884 r. we wsi Miżajny na Wileńszczyźnie. Po ukończeniu szkoły średniej wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Wilnie. W 1908 r. uzyskał święcenia kapłańskie i rozpoczął studia wyższe humanistyczne na uniwersytecie w Innsbrucku. W 1913 r. ukończył uniwersytet w Fryburgu, gdzie uzyskał stopień doktora filozofii. Wrócił do kraju i objął obowiązki kapłańskie na stanowisku wikariusza parafii farnej w Białymstoku.

W czasie okupacji niemieckiej (1915 – 1919) jednym z głównych założycieli Towarzystwa był właśnie ks. Stanisław Hałko. Z inicjatywy Towarzystwa powstało już w Polskiego Gimnazjum Realnego, w którym piastował stanowisko dyrektora. Został aresztowany za udział w tajnym ruchu niepodległościowym. W listopadzie 1919 r. wrócił do kraju.

Po powrocie zajmował się budowaniem szkolnictwa w Białymstoku. Od września 1919 r. kierował gimnazjum męskim i żeńskim, a następnie od 1 września 1920 r. objął stanowisko dyrektora Państwowego Gimnazjum im. Zygmunta Augusta. Za swoją działalność otrzymał od władz państwowych złoty krzyż zasługi.

Aż do listopada 1939 r. pełnił funkcję dyrektora Gimnazjum i Liceum im. Króla Zygmunta Augusta, kiedy szkoła to została zlikwidowana. W obawie przed represjami władz sowieckich ks. Hałko opuścił Białystok i zamieszkał w Warszawie, gdzie pod fałszywym nazwiskiem pracował w Radzie Głównej Opiekuńczej. Po 1941 r., kiedy Białystok ponownie został zajęty przez wojska niemieckie, ks. Stanisław Hałko z ramienia Komisji Oświecenia Publicznego przybył do miasta i organizował tajne nauczanie. Po powrocie do Warszawy został aresztowany i osadzony na Pawiaku. Zginął w Oświęcimiu w 1943 r.

Marek Kietliński

Informacje na temat rezolucji sejmowej ks. Stanisława Hałki w sprawie ujednolicenia administracji w powiatach białostockim, bielskim i sokólskim można odnaleźć w Archiwum Państwowym w Białymstoku w zespole archiwalnym; Materiały Marii Kolendo 1912 – 1980, sygn. 72.