1807 - Wprowadzenie kalendarza juliańskiego na Białostocczyźnie
W 1806 r. wybuchła wojna między połączonymi siłami Rosji i Prus a Francją. Napoleon Bonaparte, cesarz Francuzów w bitwach pod Jeną i Auerstadt w 14 X 1806 r. pokonał wojska pruskie Fryderyka Wilhelma III. W roku następnym w dniach 7-8 lutego wojska napoleońskie stoczyły krwawą i nierozstrzygniętą bitwę pod Iławą Pruską z połączonymi siłami rosyjsko-pruskimi. Natomiast 14 czerwca 1807 r. siły francuskie pobiły wojska rosyjskie pod Frydlandem. W następstwie tych wydarzeń Prusy i Rosja zostały zmuszone do rokowań pokojowych. Wojska francuskie doszły do linii Niemen-Biebrza i Narwi. Wydawało się, iż Polska, a tym samym i Białystok odzyskają niepodległość. W wyniku postanowień traktatu pokojowego w Tylży 7 lipca 1807 r. z ziem II i III zaboru pruskiego utworzono namiastkę państwa polskiego-Księstwo Warszawskie. Wyjątkiem był tu tzw. Obwód Białostocki, który został włączony w obręb Cesarstwa Rosyjskiego. Obwód miał status guberni, obejmował cztery powiaty: białostocki, bielski, drohicki, sokólski, co stanowiło około 9 tys. km2, zamieszkiwanych przez około 190 tys. ludności. Stolicą tego tworu administracyjnego został Białystok. Władzę nad obwodem przejął Rząd Obwodowy, któremu przewodniczył gubernator, a podlegali mu wicegubernator oraz siedmiu urzędników.
Powyżej opisane zmiany terytorialne wiązały się z poważnymi zmianami w administracji. Pracę musiała zakończyć Kamera Wojny i Domen w Białymstoku. Jej urzędnicy musieli przekazać wytworzone przez krótki czas rządów pruskich dokumenty nowym sukcesorom: nowo utworzonemu Księstwu Warszawskiemu oraz Cesarstwu Rosyjskiemu. Ponadto należało podzielić pruskie archiwum białostockie utworzone przez władze dla administrowania prowincją Prusy Nowo Wschodnie. Prace te zajęły kilka lat.
Dla mieszkańców Białostocczyzny jedną z pierwszych widocznych oznak zmiany władzy stało się przejście z kalendarza obowiązującego (gregoriańskiego) na juliański. Pierwszy gubernator Obwodu Białostockiego Ignacy Theils wydał w dniu 23 grudnia 1807 r. odezwę, w której zawiadamiał poddanych, że od dnia 13 stycznia 1808 r. rozpoczyna się stosowanie kalendarza juliańskiego (starego stylu) i dzień ten jest 1 stycznia 1808 r.
W tym miejscu należy wyjaśnić skąd bierze się różnica między obydwoma kalendarzami. Kalendarz juliański jest kalendarzem słonecznym, który został wprowadzony przez Juliusza Cezara w roku 46 p.n.e., a następnie przyjęty przez chrześcijaństwo i rozpowszechniony w Europie w średniowieczu. Kalendarz ten określa, iż każdy rok ma 365 dni, a w latach podzielnych przez 4 (tzw. przestępnych) liczy 366 dni. Rok dzieli się na 12 miesięcy liczących naprzemiennie 31 i 30 dni (za wyjątkiem lutego, który ma 28 dni, a w latach przestępnych 29). W XVI wieku zorientowano się, że stosowany kalendarz juliański opóźnia się w stosunku do roku zwrotnikowego o jeden dzień na 128 lat, a wynikające z tego opóźnienie wynosi 10 dni. Z tego powodu w rachubie lat zastosowaną pewną poprawkę w kalendarzu juliańskim, która miała zniwelować niezgodność między cyklem rocznym zwrotnikowym a słonecznym. Zmodyfikowany kalendarz przeszedł do historii jako kalendarz gregoriański – od imienia papieża Grzegorza XIII, który go wprowadził. Lata podzielne, przez 100, które w kalendarzu juliańskim są przestępne (liczą 366 dni) nie są przestępne kalendarzu gregoriańskim (liczą 365 dni); wyjątek stanowią lata podzielne przez 400, które są przestępne. Kalendarz gregoriański wprowadzono w katolickiej Europie 5 października 1582 r. (wg kalendarza juliańskiego), który w nowej rachubie miał datę 15 października 1582 r.
Na Białostocczyźnie kalendarz juliański obowiązywał do 15 sierpnia 1915 r., kiedy to podczas I wojny światowej Białystok znalazł się pod zarządem Niemiec.
Tomasz Fiedorowicz
Odezwa Ignacego Theilsa o wprowadzeniu kalendarza juliańskiego w Obwodzie Białostockim znajduje się w zespole Kamera Wojny i Domen w Białymstoku 1796 – 1807, sygn. 285, k. 40.