>>  2 lutego

1950 - Rocznica zwycięstwa bitwy pod Stalingradem

Bitwa pod Stalingradem miała miejsce 17 lutego 1942 r. i trwała do 2 lutego 1943 r. i była jednym z największych starć zbrojnych podczas II wojny światowej. W jej wyniku wojskom radzieckim udało się okrążyć i pokonać niemiecką 6 Armię gen. Paulusa - atakującą Stalingrad nad Wołgą, zatrzymując w ten sposób marsz wojsk hitlerowskich na wschód. Zwycięstwo to było przełomowe w historii działań wojennych na froncie wschodnim. Od tego czasu Armia Czerwona przeszła do kontrataku, który stał się początkiem klęski III Rzeszy.

7 stycznia 1950 r. do Wojewody Białostockiego wpłynęło pismo Ministerstwa Administracji Publicznej w sprawie uczczenia zbliżającej się właśnie kolejnej rocznicy zwycięstwa w bitwie pod Stalingradem. W dokumencie tym poproszono o przesłanie do Komitetu Słowiańskiego w Warszawie wykazu ulic, miejscowości zakładów, noszących nazwy upamiętniające to wydarzenie. Komitet ów przygotowywał bowiem w tym czasie publikacje na temat bitwy Stalingradzkiej. W związku z tym zarządzono, by mieszkańcy mieszkający przy takich ulicach i placach oraz pracownicy takowych przedsiębiorstw do dnia 14 stycznia 1950 r. przesłały do Prezydium Komitetu Słowiańskiego listy okolicznościowe dotyczące rocznicy bitwy pod Stalingradem. Ponadto zobligowano, by w związku z obchodami zwycięstwa Armii Czerwonej, władze w Województwie ulicom, osiedlom zamieszkanym przez duże skupiska robotników, nadały nazwy ulica (plac) Obrońców Stalingradu lub ulica (plac) Stalingradzki.

Okazało się jednak, że na terenie całego Województwa Białostockiego nie było na początku stycznia 1950 r. ani jednego osiedla, parku, ulicy, zakładu pracy noszącego imię bitwy stalingradzkiej. Zatem podległe wojewodzie starostwa powiatowe podjęły stosowne kroki, by takie nazwy nadać. W miastach: Olecku, Kolnie, Łapach, Wysokie Mazowieckie, Sokółce, Łomży przemianowano po jednej z ulic na Stalingradzką. W Stawiskach rynkowi miejskiemu nadano imię Obrońców Stalingradu. Nazwę Obrońców Stalingradu otrzymały ulice w Suwałkach i Gołdapi. Dwóm parkom: w Łomży i Bielsku Podlaskim, nadano również imię Obrońców Stalingradu. W tym ostatni mieście imieniem tym nazwano również Roszarnię Lnu i Konopi (tj. zakładowi produkującemu włókno). Przy czym warto podkreślić, że park łomżyński nosił wcześniej imię Bohaterów spod Monte Cassino. W Augustowie zaś dzielnicę im. Bolesława Limanowskiego przemianowano na im. Obrońców Stalingradu. Na ogół starano się, by nadać nazwy ulicom zamieszkanym przez robotników (np. Łomża, Augustów), bądź będących w centrum (Łomża, Bielsk Podlaski). W dwóch starostwach: ełckim i sokólskim sygnalizowano brak osiedli typowo robotniczych. W związku z tym nie przewidywano utworzenia ulic nawiązującej nazwą do bitwy stalingradzkiej (chociaż w Sokółce taka ulica powstała). W Białymstoku, stolicy województwa, zgłoszono jedynie gotowość do nazwania jednej z ulic Stalingradzką lub Obrońców Stalingradu. Odpowiednia uchwała miała być podjęta podczas obrad Miejskiej Rady Narodowej w dniu 20 stycznia 1950 r. Ostatecznie ulica Stalingradzka została umiejscowiona na terenie dzielnicy Starosielce (po włączeniu Starosielc do Białegostoku) i istniała do roku 1990, kiedy to przemianowano ją na Litewską.

Nowa sytuacja międzynarodowa zaistniała po zakończeniu II wojny światowej, spowodowała, że Polska znalazła się w gronie krajów podporządkowanych Związkowi Radzieckiemu. Dla Polski oznaczało to wprowadzenie przemian społeczno – ustrojowych w duchu stalinowskiej formy rządów. Wyrażało się to, w zakresie polityki wewnętrznej, poprzez podkreślanie, że władza pochodzi z ludu pracującego, tj. robotników, i jest z nim ściśle związana. W polityce zagranicznej akcentowano doniosłość sojuszu ze Związkiem Radzieckim. Jednocześnie zaś dyskredytowano II Rzeczpospolitą i wszystko to co z nią związane. Widać to wyraźnie na opisanym przykładzie nadawania nazw ulicom. Był to jeden z istotnych sposobów na kształtowanie pamięci zbiorowej obywateli państwa polskiego.

Ważny przy tej sprawie jest jeszcze jeden cel, jaki przyświecał ówczesnej władzy. Była to chęć pokazania, że Polska po 8 maja 1945 r. znalazła się w obozie zwycięzców, przy boku niezwyciężonego Związku Radzieckiego. Inną kwestią pozostaje fakt, że Polski tej nie można już było nazwać krajem suwerennym.

Tomasz Fiedorowicz

Informacje na temat nadania nazw ulicom, placom parkom i zakładom, nawiązującym do Bitwy Stalingradzkiej można znaleźć w aktach m. in. Urzędu Wojewódzkiego Białostockiego, nr zesp. 46, sygn. 659.