>>  4 września

1980 - Wrześniowe strajki

4 września 1980 r. w Białymstoku do strajku przystąpiła załoga jednego z największych zakładów pracy, tj. Białostockich Zakładów Przemysłu Bawełnianego „Fasty” (wcześniej strajkowano Białostockiej Fabryce Przyrządów i Uchwytów, w Białostockiej Hucie Szkła), gdzie pracę przerwało 2 tys. zatrudnionych. Strajkujący zorganizowali pilnującą porządku milicję robotniczą, poparli postulaty wysunięte przez komitety strajkowe Śląska i Wybrzeża. Strajkująca załoga postulowała także o traktowanie Białostocczyzny przez rząd na równi z innymi regionami kraju pod względem płac, cen, zaopatrzenia i inwestycyjnym, nauczania religii w szkołach podstawowych oraz wyrównania zasiłków rodzinnych do poziomu funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i MO. Żądano również zapewnienia bezpieczeństwa członkom Komitetu Strajkowego oraz osobom wspomagającym i niewyciągania żadnych konsekwencji po zakończeniu strajku. Strajkowały także Białostockie Zakłady Podzespołów Telewizyjnych „Unitra – Biazet”, Miejskim Przedsiębiorstwie Komunikacyjnym, Zakłady Przemysłu Sklejek, Przedsiębiorstwo Obsługi i Elektryfikacji Rolnictwa „Eltor” w Starosielcach, Białostockich Zakłady Maszyn i Urządzeń Przemysłu Spożywczego „Spomasz” Oddział w Sokółce. Przerwała pracę licząca 1957 pracowników załoga Białostockich Zakładów Przemysłu Wełnianego im. Sierżana. W następnych dnia strajkowały kolejne zakłady pracy Białostocczyzny.

Strajki na Białostocczyźnie wybuchały spontanicznie. Istotną rolę w ich organizowaniu odegrali młodzi robotnicy. W strajkach aktywny udział wzięli także członkowie partii, którzy utożsamiali się z postulatami strajkujących załóg. We wrześniu 1980 r. głównym motywem strajków było uzyskanie od administracji państwowej konkretnych gwarancji, że porozumienia w Gdańsku będą dotyczyć wszystkich pracowników, w tym także z zakładów z terenu województwa białostockiego.

Strajki charakteryzowały się różnorodnym przebiegiem. Trwały od kilku godzin, do kilku dni. W większości przypadków powoływano komitety strajkowe, które brały na siebie odpowiedzialność za porządek, zabezpieczały maszyny, urządzenia i majątek zakładu pracy. Starano się minimalizować straty spowodowane przestojem produkcji. Prawie wszystkie załogi podjęły zobowiązania, iż nadrobią straty wynikłe w trakcie strajków. W okresie od sierpnia do listopada 1980 r. załogi zgłosiły w województwie białostockim około 4,9 tys. wniosków i postulatów, o różnym charakterze, skierowanych pod adresem władz centralnych, wojewódzkich oraz adresem kierownictwa zakładów pracy. Do władz terenowych skierowano ponad 900 wniosków i postulatów, do władz centralnych około 1,5 tys., a dyrektorzy zakładów pracy przyjęli do załatwienia ponad 2,4 tys. wniosków.

Informacje dotyczące strajków znajdują się w zespole archiwalnym Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Białymstoku 1948-1990 pod sygn. 441, 815, 1781, oraz Komitetu Miejskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Białymstoku pod sygn. 122.

Marek Kietliński