1909 - Międzynarodowa Konwencja Drogowa w Paryżu

a początki automobilizmu w Guberni Łomżyńskiej

Jednym z epokowych wynalazków przełomu XIX i XX wieku było powstanie samochodu. Marzenie o wehikule poruszanym z samodzielnym napędem sięga aż XVII stulecia. W wyniku pracy wielu myślicieli i wynalazców zamysł ten udało się zrealizować w roku 1886 Karolowi Benzowi. Pierwszy model samochodu, napędzany benzyną był trójkołowcem, jednak po kilku latach w roku 1894 ów Niemiec opatentował automobil czterokołowy o nazwie „Victoria”.

Od tego momentu w całej Europie zaczęły powstawać automobile, pierwsze samochody. Jednak aby poruszanie tymi pojazdami było bezpieczne, potrzebne były uregulowania prawne, które określiłyby, na jakich zasadach ma się odbywać ruch drogowy.

Już w roku 1888 ojciec samochodu – Karol Benz uzyskał w Niemczech pierwsze na świecie prawo jazdy. Warto tu zaznaczyć, że kraj ten był pierwszym, który wprowadził jednolitą procedurę i egzaminy na prawo, bo już w roku 1903.

To co działo się w krajach Europy Zachodniej wywarło również oddźwięk w carskiej Rosji, a tym samym na ziemiach Królestwa Polskiego, będącego jego częścią. Pierwszy samochód do carskiej Rosji został sprowadzony już w roku 1893. Pojawienie się nowego środka lokomocji na rosyjskich drogach spowodowało konieczność uregulowania zasad ich poruszania się. Takie uregulowania prawne zaistniały już w roku 1896. Pierwsze automobile były hałaśliwe i nieznane dla większości ówczesnych uczestników ruchu drogowego i stąd mogły budzić wśród ludzi postrach. Dlatego też określono, że kierowcy samochodów winni przestrzegać obowiązujących już przepisów ruchu drogowego. W przypadku spotkania na szosie zaprzęgów konnych kierowca samochodu obowiązany był zwolnić i podczas jego mijania zjechać na przeciwny kraniec drogi. Zredukować szybkość przy prowadzeniu samochodu należało również przed niebezpiecznymi zakrętami, na zboczach, na skrzyżowaniach oraz w osiedlach ludzkich (wsiach i miastach). Użytkownicy samochodów obowiązani byli uiszczać opłaty na rogatkach za użytkowanie dróg i mostów.

Kierujący samobieżnymi pojazdami w carskiej Rosji początkowo nie posiadali prawa jazdy w dzisiejszym rozumieniu tego terminu. Niemniej jednak aby taki wehikuł był dopuszczony do ruchu należało uzyskać zaświadczenie o jego sprawności i bezpieczeństwie dla wszystkich uczestników ruchu drogowego. Aby dostać tego typu dokument, właściciel pojazdu musiał przeprowadzić badanie techniczne pojazdu. Można sądzić, że tego typu badania odbywały się wczesną wiosną. Przemawiają za tym wytyczne mówiące, iż przegląd techniczny automobili odbywał się w tym samym czasie co kontrola sprawności kotłów parowych statków żeglugi rzecznej.

Ówczesne władze carskie dopuszczając pojazdy do ruchu oprócz bezpieczeństwa na drodze, miały na uwadze też troskę o stan dróg. W związku z tym na czas wiosennych roztopów ruch samochodowy na drogach Imperium Rosyjskiego był wstrzymywany do czasu wyschnięcia nawierzchni (o terminie rozpoczęcia ruchu decydowały władze danej guberni). Natomiast, jak to określano, pojazdy samobieżne o wadze cięższej niż 300 pudów (ponad 4800 kg), wymagały specjalnego zezwolenia na poruszanie się po drogach.

Dalsze zmiany dotyczące przepisów drogowych w Rosji były spowodowane ustaleniami międzynarodowymi. 11 lutego 1909 r. w Paryżu została podpisana przez przedstawicieli państw Europy(w tym m. in. przez Rosję) Międzynarodowa Konwencja Drogowa. Dokument ten wprowadzał dwie istotne rzeczy w historii ruchu drogowego. Po pierwsze wprowadzono do użytku międzynarodowe prawo jazdy, obowiązujące w całej Europie. Organami upoważnionymi do jego wydawania były władze administracyjne danego kraju bądź kluby automobilowe. Chociaż trzeba tu podkreślić, że prawo jazdy już było już wtedy wydawane przez poszczególne państwa europejskie (pierwsze prawo jazdy w Rosji pojawiło się w roku 1900). Dwa egzemplarze wzorcowego międzynarodowego prawa jazdy (Mieżdynarodowoje Dorożne Swiditielstwo) zachowały się w zasobie Archiwum Państwowego w Białymstoku. W dokumencie tym znajdowały się informacje na temat kierowcy samochodu (imię nazwisko, adres zamieszkania, fotografia). Ponadto były tam zamieszczone dokładne dane samochodu. Były to informacje o rodzaju samochodu (trójkołowy, czwórkołowy, dwukołowy – dziś powiedzielibyśmy motocykl) nazwie firmy, dane o mocy silnika, liczbie cylindrów, masie pojazdu, liczbie miejsc. Pierwsze samochody były to powozy konne, do których domontowano silnik, dlatego też nazwy marek pochodziły od rodzaju karoserii. I tak dwuosobowy tonno (otwarty pojazd z wejściem z tyłu), faeton to pojazd bez dachu z dwoma ławkami i wejściami z boków. Landolet z kolei to otwarta kareta, zamkniętą zaś karetę (z dachem) nazywano limuzyną. Przy tym ostatnim typie w użyciu była wersja z ruchomym dachem. Widać zatem, że dokument ten pełnił funkcję zarówno prawa jazdy, jak i dowodu rejestracyjnego. Międzynarodowe prawo jazdy było ważne jeden rok od daty wydania i w podróży za granice nie zwalniało z konieczności posiadania paszportu. Dodać tu należy, że formularz tego dokumentu dawał możliwość zapisania informacji w różnych językach europejskich (niemieckim, francuskim, angielskim, rosyjskim, węgierskim, greckim, włoskim, szwedzkim, bułgarskim, hiszpańskim, niderlandzkim).

Drugim ważnym postanowieniem konwencji paryskiej z roku 1909 było wprowadzenie znaków drogowych. Rosja w myśl zawartego porozumienia podjęła kroki prawne mające na celu ich wprowadzenie. Początkowo postanowiono, że pojawią się one w Królestwie Polskim i guberniach nadbałtyckich, celem podniesienia bezpieczeństwa i wspierania rodzącej się międzynarodowej turystyki automobilowej. Ustalono, że znaki drogowe mają być ustawione w odległości 250 m. od zagrożenia. Miały one ostrzegać przed przejazdem kolejowym, ostrym zakrętem, stromym spadkiem, mostami, przejazdami w pobliżu linii wodociągowej, rowów. Dodatkowo zdecydowano, że przy wjeździe do każdej miejscowości ma się znajdować nazwa wsi w języku rosyjskim oraz zapisem alfabetem łacińskim. Ponadto w przypadku wsi miała być podana w wiorstach odległość do najbliższego miasta.

Na przełomie XIX i XX wieku samochód w carskiej Rosji był rzadkością, na który mogli sobie pozwolić jedynie ludzie zamożni. Mimo to władze carskie dostrzegły, iż ten nowy wynalazek może być wykorzystany do regularnego transportu pasażerów i towarów. 2 maja 1909 r. w Guberni Łomżyńskiej ukazało się szczegółowe postanowienie Gubernatora Łomżyńskiego określające zasady przewozu ludzi i ładunku. W przeważającej części dotyczyło ono wymogów stawianych przed przewoźnikami, którzy mieli zamiar podjąć się tego typu działalności. Najpierw musieli oni od władz guberni uzyskać specjalne zezwolenia na przewóz ludzi, towarów. Kopię tego zezwolenia kierowca pojazdu musiał posiadać zawsze przy sobie, celem okazania go władzom policyjnym lub innym uprawnionym urzędnikom. Dodatkowo wśród obowiązkowych dokumentów w samochodzie powinno być świadectwo ważnych badań technicznych oraz dokumentu stwierdzającego jego ładowność. Przejazd pasażerów miał się odbywać na podstawie ważnego biletu. W pojeździe musiał być zatrudniony konduktor, który kontrolował bilety i sprawował pieczę nad pasażerami Dodatkowo przedsiębiorca – przewoźnik był obowiązany świadczyć usługi pocztowe dla administracji poprzez zapewnienie specjalnego miejsca dla urzędnika pocztowego. Aby dostęp do tego środka lokomocji był dostępny dla jak największej liczby ludzi, nakazano by cena za przejazd osób była umiarkowana i zatwierdzana przez Rząd Gubernialny. Pasażerowie mieli prawo przewozić bezpłatnie bagaż o wadze nie większej niż 1 pud (tj. 16 kg). Przewoźnik nie miał prawa przewozić większej liczby osób, niż posiadał miejsc w samochodzie, a miejsca te winny być ponumerowane. Oprócz wymogów co do pojazdów, w postanowieniu wskazano na konieczność stworzenia specjalnych dworców. Miały być to miejsca czyste i bezpieczne, w których podróżni nabywali bilety, czekali na środek transportu, a także mogli zasięgnąć informacji co do rozkładu jazdy i jego ewentualnych zmianach. Obsługa pojazdów i dworców miała być uprzejma, schludna i trzeźwa.

Na początku XX wieku automobile były w Rosji czymś rzadko spotykanym na drogach. Drogi zaś na których miały się poruszać te pojazdy nie były do nich przystosowane. Prace rozpoczęte przez administrację carską w zakresie szeroko pojętego bezpieczeństwa drogowego na ziemiach polskich zostały przerwane przez wybuch I wojny światowej.

Tomasz Fiedorowicz

Materiały dotyczące regulacji ruchu automobili z przełomu XIX i XX wieku, a także wzory międzynarodowego prawa jazdy, znajdują się w zespole archiwalnym Rząd Gubernialny Łomżyński, nr zesp. 6, sygn. 342.