>>  13 października

1897 Narodziny Jakuba Szapiro,

wybitnego esperantysty białostockiego.

Jakub (Jakow) Szapiro, syn Arona i Marii z domu Trop urodził się 13 października 1897 r. (wg starego stylu) w Białymstoku w domu przy ul. Lipowej 33. W historii Białegostoku, ten niezwykły człowiek zapisał się jako pedagog szkolny, dziennikarz, esperantysta, a także animator życia kulturalnego w Białymstoku. Jako nastolatek biegle opanował język esperanto. Jak się później okazało, był to najważniejszy krok w życiu Jakuba Szapiro, który zdeterminował jego dalsze życie zawodowe. W latach 1912 – 1918 rodzina Szapiro zamieszkała w Łodzi. Powodem tej przeprowadzki było to, iż ojciec Jakuba Aron Szapiro otrzymał tu zatrudnienie. To właśnie w Łodzi młody Jakub Szapiro rozpoczął swoją pierwszą pracę jako dziennikarz Gazety Łódzkiej, w której prowadził dział esperancki. Z czasem nawiązał współpracę z liczącymi się czasopismami esperanckimi takimi jak: The Esperanto Monthly, Progreso, Esperanto Triumfonta, gdzie zamieszczał swoje artykuły.

Pod koniec wojny rodzina Szapiro wróciła do Białegostoku. Po wojnie Jakub Szapiro rozpoczął pracę jako nauczyciel Kursów Handlowych, organizowanych przez Salomona Ginzburga przy ul. Kilińskiego 13. Mimo pracy jako pedagog nie porzucił on działalności esperanckiej. Dalej pracował jako dziennikarz, publikując teksty poświęcone esperanto w dwóch białostockich gazetach: Dzienniku Białostocki i Dos Noje Łebn. Bardzo aktywnie udzielał się w lokalnym środowisku esperantystów. Ogólnie można powiedzieć, iż jego działania miały za cel uczynienie z Białegostoku stolicy esperanto. Pierwszą znacząca jego inicjatywą była akcja przemianowania ul. Zielonej (miejsca narodzenia twórcy esperanto) na Zamenhofa; stało się to już w roku 1921. W latach późniejszych Jakub Szapiro podjął zabiegi, by właśnie w Białymstoku powstało muzeum poświęcone osobie Ludwika Zamenhofa oraz jego pomnik w Parku Zwierzynieckim. Marzenia te nie zostały jednak nigdy zrealizowane.

W latach 1920 – 1922 powstało Białostockie Towarzystwo Esperantystów, z inicjatywy Jakuba Szapiro, którego został on prezesem. Organizacja ta była w okresie międzywojnia bardzo prężna (tuż przed wojną zrzeszała 300 esperantystów), trzykrotnie (w 1927 r., 1931 r. i 1937 r.) zorganizowała w Białymstoku Postkongresy Esperanckie, a ponadto liczne uroczystości rocznicowe, jubileuszowe i akademie. Działalność Towarzystwa nie ograniczała się tylko do patronowania zjazdom i akademiom esperantystów, wystawiało ono przedstawienia teatralne i muzyczne a poza tym dbało o zamieszczanie informacji w języku esperanto w przewodnikach po Białymstoku.

Jakub Szapiro oprócz tego był w owym czasie również dobrym i cenionym nauczycielem języka esperanto. Udzielał prywatnych lekcji nie tylko w Białymstoku, ale również uczniom z całej Polski, a nawet z zagranicy. W związku z działalnością pedagogiczną na tym polu napisał podręcznik w języku jidysz Szlissel Esperanto (Klucz do esperanto).

W ramach aktywności esperanckiej Jakuba Szapiro nie sposób pominąć jego dokonań literackich. Na uwagę zasługują tu zbiór felietonów Babiladoj de bonhumora Zamenhofano (Gawędy wesołego esperantysty) oraz esej Lingvaj principoj de Esperanto de D-ro Zamenhof (Zasady języka esperanto doktora Zamenhofa). Ponadto należy tu wymienić tłumaczenia na esperanto dzieł literackich pisarzy rosyjskich: L. Tołstoja, Słowa myślicieli o dumie, A. Czechowa, Wiadomość i żart, A. Antonowa, Czterej, oraz tłumaczenia z jidysz tj.: Uczynny diabeł i Przysłowia wschodnioeuropejskich Żydów.

Szeroka działalność Jakuba Szapiro zarówno jako pedagog, dziennikarz i literat spowodowała, iż był on najbardziej znanym i cenionym Białostoczaninem okresu międzywojnia. Przemawiają za tym nagrody i wyróżnienia za dokonania esperanckie, jak również to, iż dom jego przy ul. Lipowej 33 był miejscem odwiedzin najwybitniejszych ówczesnych esperantystów.

W roku 1939 wybuchła II wojna światowa i Białystok znalazł się do lata 1941 r. pod okupacją radziecką. Przez cały ten czas rodzina Jakuba Szapiro przebywała w Białymstoku. 22 czerwca 1941 r. Niemcy napadły na ZSRR. Po pięciu dniach od chwili ataku, wojska niemieckie wkroczyły do Białegostoku. Wtedy też rozpoczęły się działania ze strony Niemiec zmierzające do unicestwienia Żydów w regionie białostockim. Pierwszym etapem tego działaniem były trwające przez trzy tygodnie masowe egzekucje osób wyznania mojżeszowego. 12 lipca 1941 r. podczas mordu w Pietraszach został m .in. zgładzony Jakub Szapiro.

Tomasz Fiedorowicz

Akt urodzenia Jakuba Szapiro jest przechowywany w zespole archiwalnym Akta stanu cywilnego Okręgu Bożniczego w Białymstoku nr zesp. 264, sygn. 167. Serdecznie dziękuję Pani Elżbiecie Karczewskiej, prezes Białostockiego Towarzystwa Esperantystów za udostępnienie noty biograficznej Jakuba Szapiro autorstwa Tomasz Chmielika. Warto też sięgnąć do artykułu Tomasza Wiśniewskiego, Jakub Szapiro. Wybitny esperantysta białostocki w okresie międzywojennym, Białostocczyzna 1988, nr 2.