>>  15 grudnia

1859 - Narodziny Ludwika Zamenhofa – twórcy języka Esperanto

W połowie XIX wieku Białystok liczył około 15 tys. mieszkańców i był zamieszkany przez Polaków, Niemców, Rosjan oraz Żydów. Około roku 1850 sytuacja wyznaniowa miasta przedstawiała się następująco: najwięcej, bo prawie 70% było wyznawców religii mojżeszowej, 21% katolików, protestanci stanowili 5%, a prawosławni 4%. Miasto to zatem zamieszkiwali ludzie różnych narodowości, wyznań i tradycji.

15 grudnia (wg starego stylu 3 grudnia) 1859 roku w Białymstoku w domu przy ulicy Zielonej urodził się Ludwik (Lejzer) Zamenhof, syn Marka (Mordki) i Rozali (Liby) Sofer. W miejscu tym mieszkał do 1873 r. i tu spędził swe pierwsze lata życia. Już od najmłodszych lat przejawiał niezwykłe uzdolnienia lingwistyczne i podobno jako pięcioletni chłopiec mówił pięcioma językami. Różnorodność narodowościowo – kulturowa miasta Białegostoku oraz szczególne uzdolnienia Ludwika Zamenhofa, spowodowały, że już jako dziecko zapragnął stworzyć międzynarodowy język. Język, który byłby jednakowo obcy dla wszystkich ludzi, a przez to jednako dla nich neutralny, bo nie budzący negatywnych skojarzeń i odczuć. Dzięki temu umożliwiłby on porozumiewanie między ludźmi, a to z kolei doprowadziłoby do pokoju na świecie.

W roku 1873 rodzina Zamenhofów przeniosła się do Warszawy. Tu Ludwik Zamenhof ukończył w roku 1879 II Gimnazjum Realne na Nowolipkach. Przeprowadzka z Białegostoku do Warszawy, nie spowodowała porzucenia przez niego marzeń o stworzeniu międzynarodowego języka. Podczas nauki szkolnej, w czasie wolnym, Ludwik Zamenhof podjął prace nad nowym językiem. W wyniku jego wysiłku powstał pierwszy jego język lingve universala, który został zaprezentowany jego kolegom. Zainteresowań młodego Ludwika nie podzielał jednak jego ojciec, który chciał, by zajął się on studiami medycznymi. W związku z tym po skończeniu nauki w szkole średniej Ludwik Zamenhof podjął studia medyczne w Moskwie. Podczas jego pobytu w Moskwie Marek Zmenhof – ojciec, zniszczył materiały syna wytworzone podczas prac na lingve universala. W roku 1881 Ludwik Zamenhof przeniósł się jednak w związku z sytuacją polityczną z powrotem do Warszawy, gdzie ukończył studia medyczne. Następnie w roku 1885 podjął swą pierwszą praktykę lekarską miejscowości Wieseje położonej w powiecie sejneńskim w guberni suwalskiej. Po krótkim czasie powrócił do Warszawy, gdzie rozpoczął praktykę okulistyczną w Szpitalu Żydowskim. W czasie wolnym dalej rozwijał swoje zainteresowania lingwistyczne i prowadził pracę nad międzynarodowym językiem. Już w lipcu 1887 roku przy pomocy Klary Silberman, swojej przyszłej żony, i jej ojca wydał pod pseudonimem „Doktor Esperanto” („mający nadzieję”) podręcznik do nauki języka esperanto „Lingua internacia”.

Trzeba tu powiedzieć, że w XIX wieku idea stworzenia sztucznego języka nie była pomysłem jedynie Ludwika Zamenhofa. Za jego życia powstały takie języki jak: volapuek, parla, bolak, spokil. Jednak nie mogły one dorównać prostocie i przejrzystości zasad esperato, cech dzięki którym język ten stał się popularny. Pełny jego opis zajmował zaledwie 6 stron i zawierał opis 16 reguł rządzących tym językiem, od których nie było wyjątków. Podstawą leksykalną języka było 900 słów oraz 40 przedrostków i przyrostków. Każdy, kto je poznał, był w stanie stworzyć kilka tysięcy wyrazów. Dziś takich słów jest około 15 tysięcy. Już w 1889 r. w Norymberdze powstało pierwsze pismo w języku esperanto „La Emperatisto”. Zaczęły się przekłady literatury na język esperanto. Przełożono m. in. „Pan Tadeusz” A. Mickiewicza, „Zamieć” A. Puszkina. W całej Europie zaczęły powstawać kluby esperanto (m. in. w Petersburgu, Odessie, Brukseli, Sztokholmie, Montrealu).

W 1905 roku odbył się I Światowy Kongres Esperanto w Paryżu, na którym nadano Ludwikowi Zamehofowi Order Legii Honorowej za wynalezienie esperanto. Na kolejnych kongresach (w Genewie, Cambridge, Deźnie, Barcelonie, Waszyngtonie, Antwerpii) propagowano nowy język. W 1908 roku powstał Światowy Związek Esperanta (Universala Esperanto-Asocio).

W 1912 roku na VIII Światowym Zjeździe Esperantystów, który się odbył w Krakowie, Ludwik Zamenhof zrzekł się wszelkich praw do języka esperanto na rzecz ludzkości. W 1913 roku wydał antologię tekstów literackich „Fundametio Kresomatio”.

Ludwik Zamenhof już za życia stał się postacią powszechnie znaną i szanowaną. W 1913 roku był nominowany do Nagrody Nobla, a w 1914 wystawiono mu pomnik w uzdrowisku Frantiskové Lazné w Czechach (pomnik ten nie przetrwał do czasów współczesnych, ponieważ w czasie II wojny światowej został zniszczony przez Niemców).

Ludwik Zamenhof zmarł 14 IV 1917 roku w Warszawie. Pozostawił po sobie bogatą spuściznę piśmienniczą, w której skład wchodzą poematy, przemówienia i artykuły, a także liczne tłumaczenia na esperanto dzieł Szekspira, Goethego, Heinego, Moliera, Gogola, Andersena oraz przekład Starego Testamentu.

15 grudnia na pamiątkę twórcy esperanto jest obchodzony Dzień Zamenhofa.

Tomasz Fiedorowicz

Akt urodzenia Ludwika Zamenhofa jest przechowywany w zespole archiwalnym Akta stanu cywilnego Okręgu Bożniczego w Białymstoku 1835 - 1909, sygn. 22.