>>  22 lutego

1947 - Amnestia

Oficjalnym powodem uchwalenia amnestii była chęć upamiętnienia pierwszego w powojennej Polsce posiedzenia Sejmu Ustawodawczego oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, a także chęć umożliwienia wszystkim obywatelom wzięcia udziału w odbudowie Demokratycznej Polski Ludowej. Faktycznie celem amnestii była chęć dalszego osłabienia i całkowitej likwidacji podziemia antykomunistycznego w Polsce.

Na podstawie amnestii, obowiązującej od 25 lutego do 25 kwietnia 1947 r., anulowano przestępstwa udziału w przestępczym związku lub porozumieniu wraz z przestępstwami popełnionymi w granicach działalności takiego związku, lub porozumienia. Amnestia obejmowała czyny popełnione w kraju i za granicą przed dniem 5 lutego 1947 roku. Puszczano w niepamięć, m.in. dezercje, czyny związane z wyrabianiem, gromadzeniem i przechowywaniem broni i materiałów wybuchowych, posiadaniem radiowego aparatu nadawczego, czy kolportowaniem ulotek i druków nawołujących do sprzeciwienia się organom władzy państwowej. Ułaskawiano osoby odbywające kary do 5 lat więzienia, osobom skazanym na kary od 5 do 10 lat więzienia zmniejszano karę o połowę, natomiast skazanym na kary powyżej 10 lat zmniejszono karę o 1/3. Kary dożywocia oraz śmierci zamieniono na kary 15 lat więzienia. Ułaskawienie objęło również osoby, które skorzystały ze wcześniejszej amnestii ogłoszonej dekretem z dnia 2 sierpnia 1945 r., którym złagodzono wymierzone kary.

Sprawca przestępstwa musiał dobrowolnie zaniechać działalności przestępczej i oświadczyć o tym władzy bezpieczeństwa publicznego lub właściwej komisji powołanej na mocy zarządzenia ministra bezpieczeństwa publicznego z dnia 23 lutego. Ujawniający się musiał także złożyć przed nią przedmioty i narzędzia służące do popełniania przestępstw. Osoba dekonspirująca się wypełniała szczegółowy formularz, w którym podawała m. in. używane nazwiska i pseudonimy, przynależność organizacyjną, pełnione funkcje, posiadane wyposażenie oraz swoją dotychczasową działalność.

Na terenie województwa białostockiego w samym tylko kwietniu 1947 r. ujawniło się 10 598 członków podziemnych organizacji. Z czego najwięcej ujawnień było w powiatach łomżyńskim – 2 523, białostockim – 1 904 i sokólskim – 1 020. Ujawniający się zdali łącznie 4 rusznice przeciwpancerne, 17 ciężkich karabinów maszynowych, 178 ręcznych karabinów maszynowych, 582 pistolety maszynowe, 1 873 karabiny, 312 pistolety, 98 granaty oraz 23 902 sztuki amunicji.

W zasobie AP w Białymstoku zachowało się 11 095 ankiet osób ujawnionych. Z których, m.in. w Łomży ujawniło się 3137 osób, w Białymstoku 2649, w Grajewie 1150, w Sokółce 1055, w Wysokiem Mazowieckiem 547, w Ostrołęce 481, w Zambrowie 252, w Suwałkach 242, itd. Większość ujawniających się osób podawała przynależność do AK – 3424, WiN – 2219, NZW – 1355, NSZ – 1234.

Amnestia przyniosła spodziewane efekty, w rezultacie zorganizowane podziemie niepodległościowe w Polsce przestało praktycznie istnieć. Dzięki danym zebranym w jej wyniku organy bezpieczeństwa zyskały cenne informacje dotyczące „wrogich” środowiskach oraz mogły skuteczniej ścigać osoby i grupy, które do tej pory się nie ujawniły. Władza ludowa bardzo szybko wycofała się z obietnic amnestyjnych, a osoby ujawnione zaczęto aresztować pod różnymi zarzutami.

Arkadiusz Gawroński

Informacje na temat amnestii w 1947 r. w województwie białostockim można odnaleźć w zespole archiwalnym: Urząd Wojewódzki Białostocki 1944 – 1950, sygn. 498 oraz Zbiór ankiet osób ujawnionych w województwie białostockim w 1947 r.