1990 - Pierwsze wolne wybory samorządowe

27 maja 1990 r. odbyły się pierwsze od zakończenia II wojny światowej demokratyczne wybory do samorządów. W województwie białostockim uprawnionych do głosowania było 485975 osób, z których udział w wyborach wzięło 208096 osób, co stanowiło 42,8%. Nie wszędzie udało się wybrać radnych. W Dubiczach Cerkiewnych zabrakło chętnych do wzięcia mandatów radnych. W Białymstoku w wyborach uczestniczyło ok. 75 tys. osób, co stanowiło 40,54% uprawnionych do głosowania. Była to dość niska frekwencja (podobna była w całym kraju - 40%). Wydaje się, że mogła na to wpłynąć pogarszająca się sytuacja ekonomiczna wielu polskich rodzin, którą spowodowała realizacja planu gospodarczego Leszka Balcerowicza, wzrastające bezrobocie oraz konflikty na szczytach nowej władzy. Demokracja rozczarowała wielu Polaków, którzy poszli „głosować nogami”. Także kampania wyborcza, w której często powtarzano ogólnikowe hasła i mało realne obietnice, nie zachęcała do pójścia do lokali wyborczych. Ludzie raczej nie zdawali sobie sprawy, że od tych wyborów zmieni się funkcjonowanie państwa.

8 marca 1990 r. Sejm uchwalił Ordynację Wyborczą do Rad Gmin. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zrezygnował z pełnienia nadzoru nad działalnością organów gminnych. Prawną niezależność samorządu gwarantował od tej pory Sejm i niezawisłe sądy, a merytoryczny nadzór nad działalnością organów samorządowych, ograniczono jedynie do kryterium legalności i powierzono premierowi oraz poszczególnym wojewodom. Prezes Rady Ministrów zarządził wybory do rad miejskich i gminnych na 27 maja 1990 r. W przeciwieństwie do wyborów parlamentarnych miała się odbyć tylko jedna tura. Wyborca miał wskazać tylko jednego kandydata z listy, na którego oddawał swój głos, umieszczając znaczek X. W miastach liczących powyżej 40 tys. mieszkańców wyborcy mieli głosować nie na poszczególnych kandydatów, ale na listy wystawione przez różne ugrupowania i organizacje. Wojewódzki Komisarz Wyborczy, w porozumieniu z Wojewodą Białostockim, ustalili, iż wyborcy wybiorą 50 radnych do Rady Miejskiej w Białymstoku w 8 okręgach wyborczych. O kolejności kandydatów na poszczególnych listach decydowały organizacje te listy wystawiające.

W sześciu okręgach wyborczych wybierano po 6 radnych, tylko w okręgu nr 1 (Śródmieście) dziewięciu, a w okręgu nr 3 (Wygoda) pięciu. Ordynacja obowiązująca w Białymstoku nakazywała wybór listy, a więc głosowanie odbywało się na ugrupowanie, a nie na pojedynczych kandydatów. Dodatkowo na wybranej liście, krzyżykiem, wyborca mógł wskazać kandydata, którego popierał szczególnie. Generalnie wybierano więc ugrupowanie i pomocniczo jego lidera. Wskazanie lidera miało służyć ustaleniu kolejności kandydatów na danej liście. Od liczby wskazań, zależała pozycja na liście. Po przyznaniu przez Komisarza każdemu ugrupowaniu, zgodnej z wynikiem wyborów, liczby mandatów, radnymi mieli zostać kandydaci, którzy zajmą wysokie miejsca na listach wyborczych.

27 maja 1990 r. wybrano pięćdziesięcioosobową Radę Miejską Białegostoku. Zdecydowanie zwyciężył Obywatelski Komitet Wyborczy „Solidarność”, zdobywając 42 z 50 mandatów. Niewątpliwy sukces odniosła Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej, obsadzając 4 mandaty. Chrześcijańsko – Demokratyczne Stronnictwo Pracy i Koalicyjny Komitet Wyborczy zdobyły po jednym mandacie. Osiedlowy Komitet z ulicy Bema zdobył jeden mandat i zaznaczył tym samym swoje istnienie. Także Stronnictwo Demokratyczne zdobyło jeden mandat. Porażkę wyborczą poniosła natomiast Konfederacja Polski Niepodległej, która wystawiła 17 kandydatów na radnych i nie zdobyła żadnego mandatu. Polska Partia Socjalistyczna – Rewolucja Demokratyczna nie wprowadziła do Rady Miejskiej żadnego kandydata. Najlepszy wynik wyborczy uzyskał Ireneusz Choroszucha z „Solidarności”, drugim wynikiem cieszył się Ryszard Tur, a najlepszy wynik bezwzględny zanotował Waldemar Mierzejewski, też z „Solidarności”. Zdecydowane zwycięstwo „Solidarności” mogło wynikać ze słabości pozostałych ugrupowań i rozbicia w każdym okręgu głosów na wiele list, co przy ordynacji proporcjonalnej dawało najsilniejszemu i cieszącemu się poparciem wyborców ugrupowaniu dodatkowe mandaty.

Na pierwszym posiedzeniu nowej Rady Miejskiej w Białymstoku w składzie: Elżbieta Ambrosiewicz (zmarła w 2015 r. ), Janusz Andrzejewski, Jarosław Bartel, Lucjana Bielska, Ewa Biesiada- Miałkowska (zmarła w 2004 r.), Ewa Bończak – Kucharczyk, Anna Boroń Kaczmarska, Anna Boużyk – Masłowska, Zbigniew Brożek (zmarł w 2018 r.), Jerzy Brynkiewicz, Janusz Brzozowski, Jan Citko, Henryk Chiliński, Stanisław Chodynicki, Krystyna Choińska, Włodzimierz Chojnacki, Jan Chojnowski, Anatol Chomczyk, Ireneusz Choroszucha, Janusz Dolecki, Andrzej Dziejma, Teresa Hernik, Wojciech Hołownia, Jerzy Jamiołkowski, Barbara Januszkiewicz, Elżbieta Kaufman – Suszko, Maria Kazberuk ( w trakcie kadencji wygasł jej mandat, zastąpił ją Bronisław Domalewski), Jerzy Konopko, Marek Kozłowski, Zbigniew Krzywicki (zmarł w 2015 r.), Jan Kwasowski (w trakcie kadencji wygasł jego mandat i zastąpiła go Barbara Choroszucha), Andrzej Meyer (zmarł w 2016 r.), Waldemar Mierzejewski, Mirosław Milewski, Jerzy Naruniec, Marek Nawrocki, Bronisław Niepsuj, Antoni Oleksicki, Aleksander Orłowski (zmarł w 2020 r.), Alina Połubok, Ryszard Przestrzelski, Lech Rutkowski, Lech Sadowski, Olgierd Skalski, Romualda Syczewska, Tadeusz Świerzbiński, Emanuel Trembaczowski (zmarł w 1993 r.) ( w trakcie kadencji wygasł jego mandat i zastąpił go Wacław Szrejder), Ryszard Tur, Mikołaj Wawreniuk i Józef Zalewski. Funkcję przewodniczącego Rady Miejskiej powierzono Januszowi Doleckiemu.

Odbyły się także wybory prezydenta Białegostoku. Zarząd Regionu białostockiej „Solidarności” rekomendował na to stanowisko Andrzeja Łupińskiego. Zgłoszono też innych kandydatów: Jana Citkę, Wojciecha Hołownię i Lecha Rutkowskiego. Wszyscy kandydaci reprezentowali wyborcze porozumienie „Solidarności”, ale żaden z nich nie miał rekomendacji Komitetu Obywatelskiego. W trakcie przesłuchań kandydaci starali się przedstawić swój program. Najlepiej wypadli A. Łupiński i L. Rutkowski – rekomendowany przez Klub Inteligencji Katolickiej. W trzecim głosowaniu L. Rutkowski został Prezydentem Białegostoku. Wiceprezydentami zostali: Wojciech Hołownia, po nim Ewa Bończak – Kucharczyk i Marek Sosnkowski. Członkami Zarządu byli Barbara Januszkiewicz, Waldemar Mierzejewski, Marek Nawrocki, Ryszard Tur. Delegatami do sejmiku samorządowego zostali: Antoni Oleksicki, Janusz Andrzejewski, Jan Kwasowski i Emanuel Tremabaczowski.

Rada i Zarząd Miejski za swe główne zadania uznali stworzenie silnych podstaw finansowych (niedobór finansowy w budżecie wynosił 50 miliardów ówczesnych złotych), wprowadzenie racjonalnych zasad gospodarowania, dostosowanie struktur i podstaw funkcjonowania gospodarki miejskiej do reguł wolnego rynku, odrabianie zaległości w rozwoju infrastruktury, usprawnienie prac służb komunalnych. Przeznaczano znaczne środki na inwestycje. Wprowadzano wolny najem na lokale komunalne.

Marek Kietliński

Materiały dotyczące przebiegu wyborów znajdują się zespole archiwalnym: Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej. Materiały wyborcze, sygn. 19, i w materiałach komisji wyborczych. Ponadto informacje można odnaleźć w publikacji: Marek Kietliński, 25 lecie odrodzonego samorządu w Białymstoku. Katalog wystawy, Białystok 2015 r.