1933 - Budowa Domu Ludowego

im. Marszałka Józefa Piłsudskiego

[przeskocz do następnego wpisu z 30 września]

30 września 1933 r. Zygmunt Gąsiorowski, notariusz przy Wydziale Hipotecznym Sądu Okręgowego w Białymstoku przyjął w swojej kancelarii przy ulicy Mickiewicza nr 5 Stanisława Michałowskiego - Wicewojewodę Białostockiego, Prezesa Komitetu Budowy Domu Ludowego imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego w Białymstoku i dr Jana Szymańskiego Naczelnego Lekarza Kasy Chorych w Białymstoku, Skarbnik powyższego Komitetu. Z drugiej strony w kancelarii stawił się Seweryn Nowakowski, Komisarz Rządowy Zarządu m. Białegostoku, działający w imieniu Białegostoku. Obecni zawarli umowę, w której gmina miasta Białystok oddała bezpłatnie Komitetowi Budowy Domu imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego w Białymstoku w użytkowanie plac na lat sześć, tj. do dnia 31 sierpnia 1939 r. w celu wybudowania na tym placu Domu Ludowego według projektu inżyniera Jarosława Giryna.

Komitet zobowiązał się do wybudowania na tym placu Domu Ludowego, który miał być oddany na własność gminy miasta Białegostoku jako obiekt użyteczności publicznej za darmo. W gmachu Domu Ludowego miały odbywać się widowiska, koncerty, odczyty, zabawy, itp., przy czym lokale przeznaczone na siedziby stowarzyszeń należało oddać stowarzyszeniom, które Komitet miał wskazać przy przekazywaniu gminie gmachu. Gmina zobowiązała się utrzymywać zarząd nad gmachem Domu Ludowego i oddzielną rachunkowość, dotyczącą otrzymanych obiektów z eksploatacji gmachu domu Ludowego i ponoszonych w związku z utrzymaniem gmachu i eksploatację jego wydatków, przy czym osiągnięte zyski po skończeniu roku rachunkowego mogły być użyte tylko na inwestycje wewnętrzne i rozbudowę gmachu albo na cele kulturalno-oświatowe, związane z przeznaczeniem gmachu i nie mogły być użyte na inne cele.

Komitet zobowiązał się także, że jeżeli w terminie sześciu lat gmach Domu Ludowego nie zostanie wykończony, to w tym stanie, w jaki będzie 31 sierpnia 1939 r. przekazany zostanie bezpłatnie gminie Białystok, która zobowiązała się wykończyć jego budowę i podjąć się eksploatacji .

Budynek miał stanąć w końcu Ogrodu Miejskiego, na osi ulicy Kilińskiego obok Pałacu Branickich i hotelu Ritz. Budowa się jednak przeciągała i w 1937 r. w międzyczasie rozwiązał się Komitet Budowy, a inwestycję dokończyły władze miasta.

27 grudnia 1938 r. w Domu Ludowym odbyło się pierwsze przedstawienie teatralne. Teatrowi Miejskiemu nadano imię Marszałka Józefa Piłsudskiego (obecnie Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki). Uroczyste otwarcie Teatru Miejskiego miało się odbyć 11 września 1939 r. z udziałem marszałka Edward Rydza Śmigłego. Zaplanowana uroczystość nie odbyła się ze względu na wybuch II wojny światowej.

Marek Kietlinski

Informacje dotyczące budowy Domu Ludowego im. Marszałka Józefa Piłsudskiego znajdują się w Aktach notariusza Wacława Gąsiorowskiego 1933 nr 1038-2163, k. 291-294. Warto też przeczytać następujące publikacje: Adam Dobroński, Jolanta Szczygieł – Rogowska, Białystok, lata 20 – te, lata 30 – te, Białystok 2002 i Adam Dobroński, Białystok. Historia Miasta, Białystok 2001.

1885  - Pierwszy kontrakt na budowę wodociągów w Białymstoku

W połowie XIX wieku Białystok liczył ponad 700 budynków, z czego jedynie około 10% było murowanych. W roku 1895 w mieście było pobudowanych 4200 budynków, z czego jedna czwartą stanowiły budowle murowane. Mimo tak znacznego rozwoju urbanistycznego Białegostoku, idącego w parze ze wzrostem liczby mieszkańców (w roku 1891 było ich ponad 60 tys.) oraz zwyżką liczby działających tu przedsiębiorstw (pod koniec XIX wieku było ponad 300 samych zakładów włókienniczych) przed rokiem 1890 nie działały w mieście wodociągi, elektrownia, linie telefoniczne, czy też nowoczesna komunikacja miejska. A były to instalacje takie, bez których trudno sobie wyobrazić funkcjonowanie tak dużego miasta u progu XX wieku. Ówczesne władze Białegostoku postanowiły to zmienić i zmodernizować miasto. Jednym z pierwszych etapów działania było wybudowanie wodociągów.

Już 23 sierpnia oraz 15 września roku 1885 Rada Miejska Białegostoku postanowiła o wybudowaniu w mieście wodociągów. Dnia 30 września 1885 roku między Urzędem Miasta Białegostoku a Rosyjskim Towarzystwem do Spraw Przemysłowo Handlowych w Brukseli (Compagnie Russe de Transactions Idustrielles et Commerciale) został zawarty kontrakt na budowę sieci wodociągów w Białymstoku. Białystok reprezentował Burmistrz Miasta Franciszek Malinowski natomiast ze strony Towarzystwa Izydor Wilberg – pruski poddany, mieszkający w Warszawie.

W umowie na budowę wodociągów ustalono, że woda miała być pobierana z Wasilkowa z rzeki Supraśl w miejscu z dala od fabryk. Wodociąg miał biec z Wasilkowa do Białegostoku wzdłuż drogi łączącej oba miasta oraz kolei Białostocko – Baranowickiej. Instalacje miały być wykonane z materiałów trwałych tj. z metalu i kamienia. Stacja pomp ulokowana w Wasilkowie miała posiadać stosowne filtry uzdatniające wodę do użycia w celach konsumpcyjnych. W umowie przewidziano, iż wodociągi mają zaspokajać potrzeby mieszkańców miasta, konsumentów indywidualnych i przedsiębiorstw. Dodatkowo budowniczy wodociągów musiał pobudować hydranty przeciwpożarowe, w ten sposób podnosząc bezpieczeństwo w mieście (trzeba pamiętać, że ¾ budynków w Białymstoku było drewnianych). Nowa instalacja miała również pełnić funkcje estetyczne, znalazł się zapis o pobudowaniu dwóch fontann w mieście. Kontrahent zobowiązywał się stworzyć rzeczoną sieć w ciągu dwóch lat. W zamian za to zyskiwał prawo czerpania dochodów z dostarczania wody przez dziesięć lat. Dostawa wody odbywała się za odpłatnością: za sto wiader (miara objętości w Rosji odpowiadająca ok. 12,3 litra) płaciło się 50 kopiejek. Woda dostarczana do wodopojów dla zwierząt była bezpłatna. Z opłat była też zwolniona woda stosowana do gaszenia pożarów, lecz za wodę używaną do czyszczenia ulic należało płacić. Zakazano pobierania wody z fontann. Kontrakt na budowę wodociągów pokazuje, że inwestycja ta była częścią programu unowocześnienia miasta. Mianowicie znalazł się zapis, iż wykonawca zapewni łączność telegraficzną lub telefoniczną między stacją pomp w Wasilkowie a Białymstokiem. Otóż w chwili zawierania umowy (w roku 1885) w Białymstoku nie było linii telefonicznej; powstała ona dopiero w roku 1891.

Opisany tu kontrakt nie został zrealizowany. Z nieznanych powodów transakcja nie doszła do skutku. Władzom miejskim bardzo zależało na tym, by Białystok posiadał sieć wodociągów. Dlatego w roku 1889 roku realizacji przedsięwzięcia podjął się Mojżesz Tropp, który szybko jednak na tym przedsięwzięciu zbankrutował. Trzecim tym razem skutecznym wykonawcą był inż. M. Ałtuchow, z którym miasto Białystok zawarło umowę w roku 1890 na budowę wodociągów. Powołał on specjalne Towarzystwo Wodociągów Białostockich i w ciągu dwóch lat została wybudowana sieć wodociągowa z wieżą ciśnień i stacją pomp. Sieć licząca w 1892 roku około 13 km długości zaopatrywała 950 odbiorców. Do chwili wybuchu I wojny światowej instalacja wodociągowa osiągnęła 33 km długości. Jednak jej tak znaczna rozbudowa nie przyczyniła się do wzrostu liczby odbiorców. Podczas I wojny światowej wycofujące się wojska rosyjskie zniszczyły stację pomp i wieżę ciśnień. Jednak szkody te władzom niemieckim udało się szybko naprawić. W okresie międzywojnia wodociągi przeszły pod zarząd miasta.

Tomasz Fiedorowicz

Materiały dotyczące wodociągów w Białymstoku znajdują się w Aktach notariusza Konstantina Letczenki w Białymstoku 1883-1895 sygn. 6, Aktach miasta Białegostoku 1838 – 1944, sygn. 74, 76.