1914 - Mobilizacja

Naczelnik Wojenny powiatu białostockiego przesłał do wiadomości władz miejskich Białegostoku dwa wykazy imienne żołnierzy pospolitego ruszenia I kategorii oraz zmobilizowanych podoficerów i szeregowych rezerwy powołanych do służby wojskowej w 1914 roku. Na listach tych znalazły się nazwiska ok. 8 tys. zmobilizowanych osób.

Przed wybuchem Wielkiej Wojny zasady poboru w Cesarstwie Rosyjskim regulowała ustawa o powinności wojskowej 23 VI 1912 roku. Sprawny pobór miały zapewnić urzędy do spraw powinności wojskowej na trzech szczeblach - Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (Zarząd), guberni i powiatu. Na szczeblu powiatowym obok urzędników dodatkowo zasiadało dwóch obywateli wybieranych na okres trzech lat, a interesy poborowych z terenów wsi reprezentowali komisarze do spraw włościańskich. Urzędy tego szczebla powoływały komisje tymczasowe wraz, z którymi tworzyły listy poborowych, wzywały ich na przegląd, decydowały o przyznaniu ulg i odroczeń oraz naznaczały służbę. Pobór nadzorowali wyżsi oficerowie a lekarze wojskowi i cywilni przeprowadzali badania lekarskie.

Urzędy gubernialne rozstrzygały skargi i odwołania z niższego szczebla oraz nadzorowały przebieg poboru. Do ich obowiązków należał podział całego obszaru na rejony, które były podstawową jednostką organizacyjną do przeprowadzenia poboru. Urzędy współpracowały z wydziałami wojskowo - policyjnymi rządów gubernialnych, a także prowadziły prace nad planami mobilizacyjnymi pospolitego ruszenia.

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ustalało w porozumieniu z Ministerstwem Wojny limit przyjęć do wojska. W związku z początkowym przewyższaniem liczby poborowych w stosunku do potrzeb armii zastosowano liczny system ulg i odroczeń oraz losowanie.

Rekruci zaliczeni do służby wojskowej przechodzili ostatnie badania lekarskie i w grupach byli wysyłani do oddziałów. Natomiast zdolni do służby wojskowej przewyższający naznaczony limit poboru przechodzili do pospolitego ruszenia I kategorii. Do której zaliczano także byłych żołnierzy oraz zwolnionych od służby wojskowej ze względu na ulgi w wieku 21 – 43 lata. Rekruci tej kategorii byli przeznaczeni do uzupełnienia oddziałów regularnych w czasie wojny. W II kategorii pospolitego ruszenia znajdowały się osoby zdolne jedynie do noszenia broni i wszystkie osoby z prawem ulgi I stopnia, do której zaliczano jedynaków, którzy stracili rodziców, bądź byli przy ojcu niezdolnym do pracy lub matce-wdowie, braci mających młodsze, osierocone rodzeństwo, wnuków przy dziadkach nie mających własnych dzieci.

Spisy zawierają osoby skierowane do oddziałów wojskowych wraz z podaniem ich stopnia wojskowego, dnia stawienia się na punkt zborny, rokiem, w którym odbywali służbę wojskową, a także jednostką, do której ich kierowano, np. jeden ze spisów zawiera osoby wcielone do 41 pieszej drużyny pospolitego ruszenia, które zostały wysłane do Rygi.

Arkadiusz Gawroński

Literatura

Adam Dobroński, Potencjał militarno-gospodarczy Królestwa Polskiego w latach
1907 – 1914, Warszawa 1976

Informacje na temat poboru do wojska można odnaleźć w zespołach archiwalnych:

Akta miasta Białegostoku, nr zesp. 64
Urząd Powiatowy Białostocki do spraw powinności wojskowej, nr zesp. 42
Urząd Miejski Białostocki do Spraw Opieki nad Rodzinami Zmobilizowanych
Wojskowych Niższej Rangi, nr zesp. 41