>>  5 marca

1953 - Śmierć Józefa Stalina a nastroje społeczne

na Białostocczyźnie

5 marca 1953 roku zmarł Józef Stalin w Kuncewie na skutek gwałtownego wylewu krwi do mózgu. Śmierć przywódcy Związku Radzieckiego odbiła się szerokim echem nie tylko w ZSRR, ale również we wszystkich krajach ówczesnego obozu komunistycznego, w tym Polski. Nagła śmierć Wodza Związku Radzieckiego wywołała poruszenie wśród ludności Białostocczyzny.

Jak donoszą meldunki Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej do Komitetu Centralnego PZPR z tego okresu, mieszkańcy Województwa Białostockiego przyjęli wiadomość o śmierci wodza ZSRR z niedowierzaniem, smutkiem i niepokojem. Jak odnotowano, pojawiły się zapytania o to, czy krajowi w związku z tym grozi wojna lub upadek systemu komunistycznego.

Te obawy i niepewność w zaistniałej sytuacji szybko przerodziły się we współzawodnictwo w pracy na rzecz państwa polskiego. I tak rolnicy Województwa Białostockiego zadeklarowali chęć usprawnienia i szybszego przeprowadzenia akcji siewnej, w tym miejscu padały terminy, w jakim czasie zostaną odpowiednie prace zakończone. W gromadzie Ryboły podano do wiadomości, że prace siewne zostaną dokonana na 4 dni przed terminem. W powiecie Oleckim tamtejsze PGR – y postanowiły ukończyć akcję siewną 5 dni przed terminem. W gromadzie Szudziałowo nie tylko ogłoszono, że siew zostanie wykonany szybciej o trzy dni, ale też w związku z uczczeniem śmierci Stalina zobowiązano się do podnieść wydajność z 1 ha upraw żyta o 1 kwintal (tj. o 100 kg). W Sidrze zdecydowano zaś by utworzyć Spółdzielnię Produkcyjną. Ponadto poszczególne gromady wyzywały do tego typu rywalizacji między sobą. Przykładem były tu gromady Chraboły i Witkowo. Dodatkowo gromady zapowiedziały rywalizację w pracach takich jak budowa dróg, czy zbiórka materiałów budowlanych.

Jednak współzawodnictwo pracy w związku z uczczeniem Józefa Stalina nie ograniczało się tylko do mieszkańców wsi. Dobrym przykładem mogą tu być zobowiązania Warsztatów Drogowych w Starosielcach. Zapowiedziały one wydobycie z rzek konstrukcji stalowych mostów i wykonanie w ciągu najbliższego miesiąca mostu stalowego o wadze 60 ton. Ponadto zdecydowano o przygotowanie do 1 kwietnia 1953 r., dodatkowo niezależnie od normalnej produkcji 200 ton szyn.

Współzawodnictwo przybierało oprócz wyżej wspomnianych form zbiorowych również charakter indywidualny. W związku z tym np. frezer Edward Bąkowski zadeklarował podniesienie wydajności pracy do 210% normy. Inny stachanowiec Klemens Kizinkiewicz zapowiedział, że wyrabianą 180% normę podwyższy jeszcze o 22%.

9 marca 1953 r. w związku z pogrzebem Józefa Stalina w Województwie Białostockim we wszystkich zakładach przemysłowych, urzędach i instytucjach o godzinie 10.00 na 5 minut przerwano pracę. W tym czasie zawyły w miastach syreny, zatrzymano ruch komunikacyjny, a w radiu ludność słuchała relacji z pogrzebu.

Ciekawa w związku ze śmiercią Stalina była postawa duchowieństwa wobec tego wydarzenia. Zanotowano wyraźną niechęć księży rzymskokatolickich do uczczenia pamięci zmarłego. Znalazło to wyraz w postaci odmowy poleceniu rad narodowych żałobnego bicia w dzwony kościelne. Takie przypadki odnotowano w m. in. w Białymstoku, Kalinówce, Śniadowie, Szczepankowie, Orli, Sztabinie, Augustowie. Jednak tam, gdzie księża nie chcieli bić w dzwony, organizowano doraźnie grupy młodzieży, które dopełniały tę czynność (np. Orla, Sztabin, Suwałki).

Jeśli idzie zaś o kler prawosławny, to nie odmawiał on oddania czci zmarłemu Stalinowi. Tzn. nie zanotowano ani jednego przypadku odmowy przedstawicielom rad narodowych bicia w dzwony w dniu pogrzebu wodza ZSRR. A nawet w kilku parafiach prawosławnych odprawiono za Stalina nabożeństwa żałobne.

Jak widać, śmierć Józefa Stalina na Białostocczyźnie odbiła się w ówczesnym społeczeństwie szerokim echem. Dla władz komunistycznym monitorowanie nastrojów społecznych było szukaniem odpowiedzi na pytanie: Czy w związku z tym wydarzeniem dojdzie do niepokojów w kraju? W marcu 1953 r. sytuacja wskazywała na to, że rozruchów jednak nie będzie.

Tomasz Fiedorowicz

Informacje na temat zachowań mieszkańców Województwa Białostockiego po śmierci Józefa Stalina można znaleźć w aktach Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Białymstoku, nr zesp. 1070, sygn. 773.