1945 - Przyłączenie Ełku, Gołdapi i Olecka

do województwa białostockiego

Na odprawie wojewodów w Warszawie w dniu 27 maja 1945 r. poruszono m. in. sprawę wyłączenia z Okręgu Mazurskiego (d. Prus Wschodnich) powiatów: Ełk, Gołdap, Olecko i przyłączenia ich do obszaru województwa białostockiego. Wojewoda białostocki Stefan Dybowski już 18 czerwca 1945 r. otrzymał pismo z Ministerstwa Administracji Publicznej z dnia 15 maja 1945 r., z treści którego wynikało, iż owe trzy powiaty już w tamtym momencie przynależały do województwa białostockiego. Jednakże wojewoda nie otrzymał jeszcze wówczas aktu przekazującego mu władzę na tym terenie. Nastąpiło to dopiero mocą uchwały Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1945 r. w sprawie wyłączenia z Okręgów: Pomorze Zachodnie, Mazurskiego (Prusy Wschodnie) i Dolny Śląsk niektórych powiatów i przyznania na terenie tychże powiatów wojewodom: gdańskiemu, białostockiemu, pomorskiemu i poznańskiemu uprawnień Pełnomocników Okręgowych R.P dla Ziem Odzyskanych. Wówczas to wyłączono trzy powiaty tzw. EGO, czyli Ełk, Gołdap i Olecko z Okręgu Mazurskiego, a administrację powierzono wojewodzie białostockiemu.

Stefan Dybowski już wcześniej zabiegał w Ministerstwie Administracji Publicznej o przyznanie mu władzy w tych powiatach, motywując to graniczeniem z nimi województwa białostockiego. Poza tym były to, jego zdaniem, tereny doskonale zagospodarowane i nie zniszczone przez działania wojenne. Ponadto były pozbawione ludności, a dzięki temu mogły wchłonąć rzesze repatriantów zza wschodniej granicy. Powiaty te miały połączenie kolejowe z LSSR i BSRR, a zatem można było na ich teren bezpośrednio kierować transporty kolejowe w tych republik wiozące repatriantów. Według planów władz województwa białostockiego na obszar Ziem Odzyskanych miało być skierowanych dwieście tysięcy ludzi, dlatego też wojewoda Dybowski chciał organizować nie tylko wyjazdy, lecz także osadnictwo przesiedleńców. W czerwcu 1945 r. miejscowy oddział Państwowego Urzędu Repatriacyjnego przesiedlił na teren powiatu Ełk 770 rodzin repatriantów i przesiedleńców tj. 3200 osób z inwentarzem żywym, na teren powiatu Gołdap – 120 osób, na teren powiatu Olecko - tysiąc osób. Jednocześnie 40 tysięcy osób było chętnych do przesiedlenia, zaś miejscowa administracja nieraz utrudniała działania zmierzające do osiedlenia ludności, gdyż np. Starosta w Gołdapi zabronił placówce P.U.R wywiesić szyld i nie wspierał działalności Inspektorów Osadnictwa. Dlatego też w celu polepszenia działalności miejscowej administracji trzy powiaty mazurskie zostały przyłączone do województwa białostockiego.

W dniu 17 lipca 1945 r. wojewoda białostocki podał do ogólnej wiadomości, iż oficjalnie powiaty Ełk, Gołdap i Olecko (Margrabowo) zostały włączone do województwa białostockiego, zaś on sam przejął administrację wymienionych powiatów. Dnia 7 sierpnia 1945 r. została zwołana konferencja do Ełku z udziałem przedstawicieli władz, urzędów i instytucji społecznych, na której nastąpiło oficjalne przekazanie wymienionych powiatów, a następnie wojewoda osobiście przeprowadził lustrację nowo nabytych terenów. Powoli następowała integracja terenów mazurskich z województwem białostockim.

Przyznanie powiatów mazurskich wojewodzie białostockiemu nastąpiło prawdopodobnie w wyniku rekompensaty za utracone tereny na wschodzie na rzecz ZSRR, ponadto chłonność tych terenów pod względem ludności miała ogromne znaczenie. Nowo przyłączone powiaty odróżniały się na tle województwa – były to tereny poniemieckie z dobrze rozwiniętymi gospodarstwami rolnymi, które można było oddać w użytkowanie repatriantom zza wschodniej granicy. Dlatego tak ważna dla wojewody białostockiego była przynależność tychże powiatów, gdyż zwiększało to nie tylko jego prestiż, lecz także ułatwiało osiedlanie repatriantów.

Powiaty mazurskie, które znalazły się w województwie białostockim, po wojnie były wyludnione. Ze 120 tys. ludności zamieszkującej EGO przed wojną zostało niecałe 3 tys. mieszkańców (1148 w Ełku, 760 w Gołdapi, 203 w Olecku). Na opustoszałe tereny przybywali przesiedleńcy z Polski oraz repatrianci z ziem wschodnich. W powiecie ełckim osiedlali się przesiedleńcy głównie z Warszawy oraz sąsiednich powiatów, w powiecie oleckim repatrianci osiedlający się na tych terenach pochodzili głównie z Grodna i Wileńszczyzny. Proces osadniczy nie przebiegał równomiernie – najbardziej dynamicznie w pow. ełckim i oleckim. Najsłabiej procesy osadnicze przebiegały w powiecie gołdapskim (powiat ten został w stosunku do przedwojennego obszaru mocno okrojony tj. o połowę stanu), ponadto powiat ten był stosunkowo mocno zniszczony po wojnie.

Utrzymanie i zagospodarowanie Ziem Odzyskanych było sprawą najwyższej wagi państwowej , zaś planowe i systematyczne prowadzenie akcji osadniczej było najważniejszym zadaniem stojącym przed administracją województwa białostockiego.

Bożena Karpacz

Informacje na temat przyłączenia EGO do województwa białostockiego można odnaleźć w zespole archiwalnym Urząd Wojewódzki Białostocki 1944 – 1950, sygn. 77, sygn. 312, sygn. 313, sygn. 940.