Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług i zgodnie z Polityką prywatności. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce. Zamknij Zamknij

W 100. rocznicę ofensywy niemieckiej 1915 r. i "Bieżeństwa"

okładka  W 2014 roku przypadała 100. rocznica wybuchu Pierwszej Wojny Światowej. Natomiast w tym roku mija 100 lat od zbrojnej ofensywy niemieckiej na Cesarstwo Rosyjskie. Zwycięstwa wojsk niemieckich na froncie wschodnim miały wielowymiarowe skutki dla zachodnich ziem Cesarstwa Rosyjskiego, a w szczególności dla Białostocczyzny, która znajdowała się wówczas w granicach guberni grodzieńskiej. W wyniku porażki wojsk carskich w 1915 roku Białystok i okolica znalazły się pod okupacją niemiecką, a miejscowa ludność - głównie pochodzenia białoruskiego - zmuszona została do opuszczenia rodzinnych stron i udania się na uchodźstwo w głąb Rosji. Porażka Rosji spowodowała również zaburzenia społeczne wewnątrz państwa, które ostatecznie doprowadziły do wybuchu Rewolucji Październikowej i upadku Dynastii Romanowów.

 W celu upamiętnienia wydarzeń związanych z ofensywą niemiecką 1915 roku oraz masowym uchodźstwem ludności prawosławnej w głąb Cesarstwa Rosyjskiego (tzw. Bieżeństwem) Archiwum Państwowe w Białymstoku prezentuje przedmiotową wystawę internetową.

  Na początku 1915 roku sytuacja militarna Rosji uległa pogorszeniu w skutek ofensywy niemieckiej z kierunku Prus Wschodnich. Ponadto w wyniku lipcowego natarcia 12. Armii dowodzonej przez gen. Maksymiliana Gallwitza w rejonie Przasnysza nastąpiło przełamanie frontu i tym samym rozpoczęła się ofensywa wojsk niemieckich w kierunku Warszawy. Dwa miesiące wcześniej (2 maja) wojska niemieckie i austriackie przerwały linie obrony rosyjskiej pod Gorlicami, a w dwa tygodnie później wyparli Rosjan za San.

  Jeszcze przed rozpoczęciem omawianych działań zbrojnych rosyjskie powiatowe urzędy do spraw powinności wojskowej organizowały pobór na terenie podlegających im ujezdów (powiatów)np. z ujezdu bielskiego zmobilizowano w 1914 roku około 624 rekrutów. Pobór objął mężczyzn, którzy ukończyli 20 rok życia. Władze carskie widząc, że nie zatrzymają niemieckiej ofensywy, podjęły decyzję o zastosowaniu taktyki „spalonej ziemi” w zachodnich guberniach. Rosjanie chcieli w ten sposób pozbawić Niemców aprowizacji na zapleczu frontu w postaci: żywności, produktów przemysłowych, ale i potencjału ludzkiego. W Białymstoku i okolicach władze carskie dokonywały rekwizycji (za pokwitowaniem) całości mienia ruchomego zakładów przemysłowych. Wywożono urządzenia produkcyjne, surowce oraz produkty, które jeszcze nie zostały rozdystrybuowane do kontrahentów. Taki los spotkał największe białostockie fabryki włókiennicze m.in. Juliusza Flakera, Hermana i Artura Commichau czy Artura Hasbacha na Dojlidach. Wśród ludności wiejskiej rekwizycje objęły inwentarz zwierzęcy oraz odzież, ponadto miejscowe władze zmuszały chłopów do dostarczenia podwód i siły roboczej w celu budowy umocnień w miejscowościach strategicznych dla obrony Białegostoku (m.in. Letniki, Dobrzyniewo Duże, Jurowce czy Wasilków).

  Władze carskie zamierzały również przesiedlić mieszkańców zachodnich guberni Cesarstwa, by w ten sposób pozbawić armię niemiecką potencjalnych rekrutów spośród miejscowej ludności. W celu zachęcenia ludności guberni grodzieńskiej do ewakuacji, na początku sierpnia 1915 roku carscy urzędnicy rozpowszechniali informacje o okrucieństwach popełnianych przez żołnierzy niemieckich na ludności cywilnej. Również duchowieństwo prawosławne zachęcało do udania się w głąb Rosji. Wszystkie te działania doprowadziły do wielkiego ruchu migracyjnego nazwanego Bieżeństwem. Według danych Wszechrosyjskiego Związku Miast z czerwca 1916 roku, zachodnie gubernie opuściło w 1915 r. około 2 mln 750 tys. osób. W tym z terenów guberni grodzieńskiej ponad 1 mln! Najbardziej opustoszały powiaty, które były zamieszkane przez ludność pochodzenia białoruską wyznania prawosławnego, tj: bielski, białostocki, grodzieński, wołkowyski, sokólski, prużański, kobryński, brzeski, oszmiański, słonimski, lidzki i nowogródzki. Większość uchodźców skierowała się do guberni tambowskiej, samarskiej, riazańskiej, charkowskiej, jekaterynosławskiej, orenburskiej, kazańskiej. Dopiero Traktat Ryski z 1921 roku, zawarty między odrodzoną Drugą Rzeczpospolitą, a Rosją Bolszewicką, umożliwił powrót ludności prawosławnej w rodzinne strony.

  W zasobie Archiwum Państwowego w Białymstoku znajdują się materiały o charakterze administracyjno-wojskowym dotyczące mobilizacji poborowych z powiatów: białostockiego, bielskiego i z miasta Białegostoku. Dokumenty te są w postaci imiennych spisów rekrutów, którzy byli objęci powszechnym poborem w 1914 i 1915 roku. Archiwum posiada również akta związane z działalnością Komisji rekwizycyjnej powiatu białostockiego, w których znajdują się akta finansowe dotyczące rekwirowanego mienia największych białostockich fabryk.

  Fakt, iż tereny Białostocczyzny znajdowały się na początku wojny (lata 1914-1915) na pierwszej linii frontu wschodniego, spowodował liczne straty zarówno w wymiarze materialnym jak w czynniku ludzkim. W zasobie Archiwum zachowało się 237 numerów Imiennych spisów zabitych, rannych i zaginionych bez wieści niższych rang. W dokumentach tych znajdują się informacje o osobach pochodzących m. in. z guberni grodzieńskiej, które zostały ranne lub poległy w pierwszym roku wojny, głównie na terenach Prus Wschodnich.

  Odnośnie Bieżeństwa, czyli exodusu ludności prawosławnej w głąb Rosji Archiwum posiada bardzo niewiele materiałów. W zespole archiwalnym Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Białymstoku znajdują się nieliczne materiały wspomnieniowe byłych działaczy ruchu socjalistyczno-komunistycznego, którzy w swoich biogramach wspominają okres przymusowej ewakuacji z sierpnia 1915 roku.

Metryczka

Metryczka
Wytworzono:2015-09-25 08:43przez:
Opublikowano:2015-09-25 00:00przez: Jarosław Jasiński
Podmiot udostępniający:
Odwiedziny:12703

Rejestr zmian

  • Brak wpisów.